CLAYBENS

Hi Emy, wil je met ons delen wat jou drijft en hoe jij jouw rol ziet in deze wereld?

Ik ben heel erg nieuwsgierig en houd ervan om diep in bepaalde vraagstukken te duiken. Om verschillende zaken aan elkaar te verbinden, om zo de wereld mooier en duurzamer te maken. Ik kijk graag naar de serie Planet Earth en dan zie ik al die natuurlijke systemen die perfect op elkaar zijn ingespeeld, maar ook dat wij als mens daar gewoon doorheen banjeren. Door menselijk handelen maken we dingen scheef, als ontwerper probeer ik door middel van creativiteit tot oplossingen te komen die de gecreëerde problemen aanpakken. Na mijn studie Psychologie ontdekte ik dat dit je werk is als ontwerper. Dat paste zo goed bij mij, dat ik daarna aan de Design Academy Eindhoven ben gaan studeren. 

Je wil iets dat door mensen stuk is gegaan weer heel maken. Kun je ons iets vertellen over het specifieke probleem waarin jij verschil wil maken?

In 2019 kwam er een stofje in het nieuws, PFAS. En dat was heel schokkend, want het bleek overal in te zitten en je kon er heel ziek van worden. PFAS zijn door de mens gemaakte chemicaliën die al sinds de jaren vijftig worden gebruikt. Ze worden toegepast in zowel industriële- als consumentenproducten zoals waterdichte kleding, koekenpannen en blusschuim.  

Ik realiseerde me dat de mens dus zelf deze stof op de wereld heeft gebracht. Stoffen die hun werk ontzettend goed doen: ze zijn hittebestendig, waterafstotend en gaan heel lang mee. Iets te lang, namelijk wel duizenden jaren. We hebben er nooit over nagedacht wat er met die stoffen gebeurt als we het product weggooien. Door de jaren heen zijn ze in ons milieu terechtgekomen. PFAS-chemicaliën zijn heel sterk en worden niet op natuurlijke wijze afgebroken. En nu zitten ze overal in ons water en onze bodem. We krijgen ze niet meer weg en ze blijken ze super schadelijk voor het milieu en onze gezondheid.

Dus je realiseerde je dat vrijwel overal om ons heen die giftige PFAS-stoffen zitten. Wat bedacht je toen als oplossing?

Toen ik hoorde van het PFAS-probleem ben ik me gaan inlezen, en met name kleigrond ving mijn aandacht. Dit type grond kan je niet wassen zoals zandgrond, en houdt door de dichtheid grote hoeveelheden PFAS vast. Dat was het begin van mijn ontwerpproces, waarna ik informatie ben gaan verzamelen, net zolang tot dat alles op z’n plek viel. Tijdens mijn werk als ontwerper heb ik vaker met keramiek gewerkt. Hiervoor bak je klei op 1000 graden in een speciale oven, dus toen ik las dat PFAS-chemicaliën rond deze temperaturen onschadelijk worden gemaakt viel het kwartje.  

Door PFAS-kleigrond te verhitten op hoge tempraturen breek je de c-f verbinding waar de chemicaliën uit bestaan waardoor je ze onschadelijk maakt, en kun je tegelijkertijd een baksteen bakken. 

Je zegt dat de bakstenenindustrie niet de eigenaar van het probleem is. Wie is dat wel, welke partijen moet je bij elkaar brengen?

De partijen die echt met een probleem zitten zijn de grondeigenaren van met PFAS vervuilde klei. Het gros van de PFAS-chemicaliën in ons milieu is vrijgekomen door industriële productie en het gebruik PFAS-middelen zoals brandblusschuim. Dat kan praktisch overal zijn. Het wordt op dit moment pas een actief probleem wanneer er in de grond gegraven moet worden, of wanneer de waardes zo hoog zijn dat deze uitlekken naar de omgeving. De kleigrond die bij dit soort reinigingsprojecten vrijkomt heeft op dit moment geen bestemming. Het enige wat je er mee kunt is storten in een depot. Dat is natuurlijk geen oplossing, het verdwijnt er alleen mee uit het zicht. Dus nu probeer ik met Claybens de verbinding te maken tussen deze ‘probleem eigenaren’ en de bakstenen industrie.

Waarmee ga je die probleemeigenaren en de bakstenenmakers overtuigen, waarin zit de belangrijkste kwaliteit van Claybens? Wat is volgens jou de kracht?

Ik vind het heel belangrijk dat de stenen die wij maken goed bruikbaar zijn. Er zit zoveel PFAS in de kleigrond en mijn doel is om dat weg te werken. Dat kan alleen als je je op de massa richt. Daarom heb ik er heel bewust voor gekozen om de baksteen zelf niet opnieuw te ontwerpen. Ik wil dat mijn bakstenen zo snel en zo makkelijk mogelijk gemaakt kunnen worden binnen het bestaande industriële proces. En dat bouwbedrijven, aannemers en architecten zich niet hoeven aan te passen voor mijn baksteen versus een ‘gewone’ baksteen. Mijn missie is het opruimen van de PFAS, niet het maken van de mooiste baksteen van Nederland, al kriebelt dat als ontwerper natuurlijk soms wel.

Dus jouw missie is het opruimen van met PFAS vervuilde grond, door er op grote schaal bakstenen van te maken. Maar het maken van een 100% duurzaam product is in de praktijk vaak lastig. Tegen welke dilemma’s loop jij aan?

Ik ben nu drie jaar bezig met Claybens. Soms gaat het langzaam, want ik moet alle stappen met aandacht zetten. De oplossing die ik bied is duurzaam, maar de grondstof waar ik mee werk is dat natuurlijk totaal niet. Wanneer je zo'n terrein oploopt waar heel veel verontreinigde grond is, dan krijg je ook instructies: je mag niet op de grond zitten, je mag niks van de grond eten, je mag de blaadjes niet eten, je mag geen water uit de sloot drinken etc. Dat is altijd een goede herinnering dat het echt een gevaarlijke stof is. 

Het werken met zware giftige stoffen vraagt om voorzichtigheid, je wilt zeker weten dat je het goed doet. Daarnaast is het bakken van bakstenen op industriele schaal een groot proces, waarbij een nieuwe grondstof inpassen een behoorlijke ingreep kan zijn. Soms is dat moeilijk te overzien, dus daarom deel ik het bewust op in losse stappen, aan de hand van de Technical Readiness Levels. Door van level naar level te werken houd ik het behapbaar voor mezelf, en blijven we continu de kwaliteit testen. 

Je maakt wel grote stappen. Waar sta je nu in de ontwikkeling van Claybens? Is het product al commercieel haalbaar en beschikbaar op de markt?

In de komende stap gaan we van labschaal naar praktijkschaal, in samenwerking met een baksteenfabrikant. De bakstenen zijn dus nog niet beschikbaar op de markt maar we werken er hard naar toe. We hebben goede resultaten geboekt in het lab, dus ook op industriële schaal verwachten we dit, maar the proof is in the pudding. We bakken bakstenen welke we daarna vermalen om ze te testen op PFAS, en ook de rookgassen meten we. Op dit moment lopen er twee pilotprojecten waar we deze testen mee uitvoeren op verschillende soorten kleigrond. 

Dus je bent al in de praktijk bezig en hebt testprojecten lopen. Welke toekomst zie je voor je?

Voor volgend jaar staan er grootschalige testen op het programma. We willen 50.000 bakstenen bakken, dat is ongeveer het aantal dat er nodig is voor een rijtjeshuis. Ik ben heel benieuwd naar de resultaten daarvan. Als ook deze fase positief wordt doorlopen, zijn we klaar om de productielijnen op te zetten en met certificering aan de slag te gaan. Daarna kunnen we los met een eerste échte locatie op volle schaal, waar we hun PFAS-verontreinigde kleigrond om te zetten tot een bruikbaar en schoon product.